Il Centro Studi Piemontesi 
Ca dë Studi Piemontèis
per la
Giornata Mondiale della Poesia
21 marzo 2017
Pcita antologìa piemontèisa Piccola antologia piemontese soagnà da / a cura di Albina Malerba
EDOARDO IGNAZIO CALVO (1773-1804)
Fàula X
Ël balon volant e le grùe
Un gròss balon volant ch’s’era elevà
an aria con un ton ‘d magnificensa,
incontra un vòli ‘d grùe për la stra;
chiel-sì, gonfi ‘d se stess, dla soa presensa,
pensand d’essi padron dël cel, dij vent,
a-j ha ciamje tute a l’ubidiensa,
disendje:-E voi, chi seve? E che ardiment
d’avnime an paradis sëcché la glòria,
d’andé così spasgiand mè apartement?
I veuj pì nen sufrì sta vòstra bòria,
e voi, s’pretende ancor d’aussé ‘l cachèt,
pensé ch’i peuss fiacheve la sicòria.-
Le grùe sentiend lò, pien-e ‘d dispet
a-j han rispòst:-E voi, che bestia seve?
Chi ‘v ha portave sì, l’é-lo ‘l folèt?
Përchè ch’j’aspete ancheuj mach a mostreve?
D’alora ch’noi i vnoma su da sì,
e pur n’é mai rivane d’incontreve!-
A-j replica ‘l balon: – Adess a mì!
Ghèra, ch’i vad a feve na bignëtta!
Partì gheusaja, presto! Eve capì?-
Ma disend lò ‘s dëstaca la s-cionfëtta,
dont a-i era ‘l feu sot, e’l gran balon
a l’é restà rupì giust com ‘n erbëtta.
Sta fàvola a veul dì ch’ha son ‘d mincion
coj taj ch’a son ‘d subrich e ‘s levo an aria
përchè ch’a son guarnì ‘d piume ‘d pavon;
venta pensé che ‘d vòlte ‘l vent a varia,
e coj ch’a son son mach gonfi a fòrsa ‘d fum,
se a-j càpita na bisa un pò contraria,
a perdo ‘l feu da sot, e sò volum.
Dal volume E.I. Calvo, Poesie piemontesi e scritti italiani e francesi, edizione del bicentenario a cura di Gianrenzo P. Clivio, Torino, Centro Studi Piemontesi-Ca dë Studi Piemontèis, 1973.
NINO COSTA (1886-1945)
Rassa Nostran-a
Ai Piemontèis ch’a travajo fòra d’Italia
Nella sua omelia in piazza Vittorio a Torino Papa Francesco ha citato in italiano, con commozione, i versi di una poesia in lingua piemontese di Nino Costa, che sappiamo essergli particolarmente cara. Ecco il testo integrale in piemontese.
Dritt e sincer, còsa ch’a son, a smìo:
teste quadre, polss ferm e fidigh san:
a parlo pòch, ma a san còsa ch’a dìo:
bele ch’a marcio adasi, a van lontan.
Saraié, murador e sternighin,
mineur e campagnin, saron e fré:
s’ai pias gargarisé quaich bota ‘d vin,
j’é gnun ch’ai bagna ‘l nas për travaié.
Gent ch’a mërcanda nen temp e sudor:
– rassa nostran-a libera e testarda –
tut ël mond a conòss chi ch’a son lor
e, quand ch’a passo… tut ël mond ai goarda:
“Biond canavsan con j’euj color dël cel,
robust e fier parei dij sò castei.
Montagnard valdostan dai nerv d’assel,
mascc ëd val Susa dur come ‘d martei.
Facie dle Langhe, robie d’alegrìa,
fërlingòtt dës-ciolà dij pian verslèis,
e bielèis trafigon pien d’energìa
che për conòssje ai va set ani e ‘n meis.
Gent ëd Coni: passienta e ‘n pò dasianta
ch’a l’ha le scarpe gròsse e ‘l servel fin,
e gent monfrin-a che, parland, a canta,
ch’a mossa, a fris, a beuj… come ij sò vin.
Tut ël Piemont ch’a va cerchesse ‘l pan,
tut ël Piemont con soa parlada fiera
che ‘nt le bataje dël travaj uman
a ten auta la front… e la bandiera”.
O bionde ‘d gran, pianure dl’Argentin-a
“fazende” dël Brasil perse ‘n campagna,
i sente mai passé n’ ”aria” monfrin-a
o ‘l ritornel d’una canson ‘d montagna?
Mine dla Fransa, mine dl’Alemagna
ch’ël fum a sercia ‘n gir parei ‘d na frangia,
vojautre i peule dì s’as lo guadagna,
nòstr ovrié, col tòch ëd pan ch’a mangia.
Quaich vòta a torno e ij sòld vansà ‘d bon giust
ai rendo ‘n ciabotin o ‘n tòch ëd tèra
e ‘nlora a ‘nlevo le soe fiëtte ‘d sust
e ij fiolastron ch’a l’han vinciù la guèra.
Ma ‘l pì dle vòlte na stagion përdùa
o na frev o ‘n maleur dël sò mësté
a j’anciòda ‘nt na tomba patanua
spersa ‘nt un camposanto foresté.*
*L’ Autore allude al padre, come lui “biond canavsan con j’euj color dël cel”, morto oltre oceano in emigrazione.
Dalla raccolta Sal e peiver, Torino, ©Viglongo, 1998 (10° edizione). L’intera opera poetica di NINO COSTA è pubblicata da Viglongo in edizioni ricondotte agli originali, con presentazioni di A. Viglongo
PININ PACỜT (1899-1964)
Am basta na fnestra…
Am basta na fnestra
përché ant ël cel
l’ànima mia
as perda.
Ant l’ària…
Ant l’ària
l’é un sofi
ëd lus
che an sla rama
a l’improvis
a tërmola
e ‘l cel
su soa grassia
as anchin-a.
Ant la neuit…
it penso
coma un ciàir
che mia man
a rez.
Toa man…
na feuja
legera
che as pòsa
e pa ancora tranquila
a frisson-a
për tèra.
An tò sguard…
An tò sguard
spali ‘d nivole
as piega ‘l beussiel
su na colin-a
vërda lontan-a
che as drissa ciàira
dài mè ani masna.
Tënnre le feuje…
Tënnre le feuje dj’orm
sël verd pi scur dij pin
e la lus che a filtra
tra ij ricam
dle rame legere
e ‘l cheur che a nija
ant l’ària
s’avisca an cel na nivola
solitària.
I strenzo ‘l ricòrd…
I strenzo ‘l ricòrd
ëd ti
ant ël creus ëd mia man
e so calor l’è doss
che squasi i lo scoto
coma un bësbij ant lë sangh
ma se i deurbo la man
am ampiniss ël cel
con ël bate ‘d soe ale.
Tò pensé…
Tò pensé
am anvlupa
i biàuto
ant una ciàira
eva corìa.
Dal volume: Pinin Pacòt, Poesìe e pàgine ‘d pròsa, ristampa anastatica dell’edizione del 1967, prefazione di Gustavo Buratti, con l’aggiunta a postafazione di un ritratto critico di Riccardo Massano, Pinin pacòt artista e poeta. Nuova ristampa nel centenario della nascita del poeta a cura di Renzo Gandolfo e Albina Malerba, Torino, Centro Studi Piemontesi- Ca dë Studi Piemontèis, 2000.
LUIGI OLIVERO (1909-1996)
“Maalesh” * “in arabo: rassegnazione, pazienza”.
Tut a comensa e peuj
tut a finìss. L’ancheuj
a l’è ‘l tramont ëd ier
e già l’alba ‘d doman:
gnente che un buf leger
tra le palme ‘d doe man.
E tut passa e a passrà.
Mai gnente a rësterà.
Tut a nass e as dësbela
për fiorì, dësfiorì:
na carëssa ‘d piasì.un dolor a scancela
Gnente ch’a dura al mond:
Tut nija ant ël profond.
Come a meuiro ij soris,
come a meuiro ij maleur,
ij cambrada e ij nemis
a meuiro ant ël mè coeur.
Chërde ant l’eternità
Quand as viv na giornà?
Chërde ant ij seugn d’amor
Quand a së spèrdo al vent?…
Lasseme indiferent
– sensa ni rij, ni pior –
gòde ‘l sol splendrïent
– e la lun-a d’argent.
BIANCA DORATO (1933 – 2007)
Lassé ch’i dreuma
Lassé ch’i dreuma
përchè mach ant ël seugn
mi i peuss andé
a le leuve damont
e argaleme ‘nt l’arcòrd
Dnans a mè pass
mistà ‘d lus a fiorìo
tut am parlava
con paròle sacrà
Mach pì ant ël seugn
dnans a mi montagne
àute mi i vëddo
-dnans a mi muraje
candie ‘d fiòca nuvissa
Come an revada
pianà ‘d ciairor i lasso
-a l’é tant dossa
costa pass d’andurmìa
(ciuto pen-e e dolor)
Lassé ch’i dreuma
la gòj a l’é për mi
ancora e ancora
dré dla seuja dël seugn
Ora e sempe am traversa
GIANRENZO P. CLIVIO
(Torino 18 gennaio1942 – Toronto, Canada, 22 gennaio 2006)
Un di marcc-rai da sol
A gem sota tò pugn ël tavo ëd nosera
e a smija ch’at mossa an drinta ‘l vin brulé:
a ti ch’it fure ‘l mè pi car amis
l’é tuta dverta com ëdnans a Dé
mia ànima d’ancheuj!
Goblòt ëd branda costa sèira:
minca na stissa a l’é na gran-a
passà al gariòt ëd në spovrin dle masche,
ùltima gòj, contradansa e contraltar,
dongion d’una speransa!, për voi,
òmini moch, ch’i marce an trantoland,
parej dij cioch…
It làudo, ò Mossant, ò S-cèt, ch’it ëm ancioche!
Ti ‘t ses la sàiva, l’ùltima sàiva, ëd costa tèra…
Pòche béstie an sle colin-e, òmini
pòchi – tuti gris – apres la slòira a la matin d’otugn;
e pra d’erbass, ronze e gratacui, e nen na man da deje feu.
Drocheri ‘d veje tor, ciabòt ëd pere, rive d’arbron,
sle piasse dij pais vej sensa giovo,
e ant ij pais ij pra dla fera, ancoronà d’urtije:
tèra che tò abandon, ross, it piores ant ël sangh
ëd j’arovej a mass s’ij vataron baross.
Sensa can ch’a baulo, cassin-e langareule:
èire canavsan-e, sensa masnà ch’a gieugo.
Ёl tòr noviss monta pi nen la vaca
a la stagion dl’amor!
Ahidé! A l’é ben l’ora dj’ànime bastarde
ch’an anciarmo parej dle serp oslere:
slussi d’assel, për la tèra monfrin-a,
e ant ël vent pa dle nòstre, le paròle:
It làudo, ò Fort, ò Dru, ch’it ëm ësbòrgne!
Ti ‘t ses la gòj, l’ùltima gòj, ëd costa tèra…
I l’hai ciamà për nen dëdnans la bërgerìa.
L’uss ëd malëzzo con un càuss d’amor e ‘d ràbia
a l’é drocà. Parej ëd na carëssa.
Fin-a l’eva dël baciass smiava bastarda.
J’òmini strach an fons dla val,
piturà le fomne, fumeria nèira paress ch’a dagna,
an sla toa trun-a, ò fier Piemont,
ch’l’é daspërtut, e sensa fior, e sensa lus.
A bacaja ‘l fumlam, le masnà a uco.
Lassù, gnanca pi n’òm ch’a-i passa.
It làudo, sent mila vire it làudo, o vin monfrin,
it làudo, ò vin monfrin ch’it ëm andeurme!
Ti’t sèi ra mimòria, l’ùltima, dra mè tèra…
Mi sai che un di marcc-rai da sol
sla tèra piemontèisa, an mes
a gent strangera e a fieuj dësradisà:
venturand i passrai torna, com un neuv Gianpetadé,
për le colin-e dël Monfrà, ant un’ària nissa,
e an sla piassa dël mërcà ‘d minca pais
ëd fije bërnufie, masche dël temp neuv,
con la facia amblëttà am faran dë svergne.
I seu pa nen, se spìrit i sareu, o i sareu còrp:
ma i seu franch ben che un dì marcc-reu da sol
sla tèra piemontèisa.
Për ij cit
Le buate
Catlinin l’ha na buata
ch’a l’é bela pèj ‘d na gata.
As la buta an sò letin,
però prima a-j dà un basin.
Sta citin-a a l’ha ’d buate
ch’a son pròpe gnente mate.
Ansi chila a-j veul tant bin
e as je ten sempe davzin.
LA BAMBOLA. Caterinetta ha una bambola che è bella come una gatta. Se la mette nel suo lettino, però prim le dà un bacino. Questa bambina ha delle bambole che non sono proprio per gnente matte. Anzi lei gli vuole tanto bene e se le tiene sempre vicino.
Ël negòssi dle dësmore
An giojera a-i é un trenin
ch’a l’é pròpe tan carin.
A fà marcia anans e andré,
basta ‘1 véder ësgnaché.
Peui an drinta a-i son ’d binari
e dë scambi feroviari,
ëd vagon ch’a pòrto ‘1 gran
e ‘d vagon fin ch’a-i na van.
Toca pa con cola man!
A-i son cò ‘d locomotive,
bele tant ch’a smijo vive.
A-i é ‘1 tènder co’l carbon
e ‘d dësmore co’ij boton.
Medeòt veul un vagon,
Miclinòt veul na stassion.
Sò papà, ch’a l’é tant brav,
ved un treno su na trav
che për parte a-i va na ciav.
Medeòt a veul caté
un bel treno për giughé.
Sò papà a dev paghé
e peui torna travajé.
IL NEGOZIO DI GIOCATTOLI. In vetrina c’è un trenino che è proprio tanto carino. Fa marcia avanti e indietro, basta il vetro schiacciare. Poi dentro ci sono dei binari e degli scambi ferroviari, dei vagoni che portano il grano e dei vagoni finché ce ne vogliono. Non toccare con quella mano! Ci sono anche delle locomotive, belle tanto che sembrano vive. C’è il tender con il carbone e dei giocattoli con i bottoni. Medeolino vuole un vagone, Michelino vuole una stazione. Il loro papà, che è tanto bravo, vede un treno sopra un trave che per partire ci vuole una chiave. Medeolino vuol comprare un bel treno per giocare. Il loro papà deve pagare e poi di nuovo lavorare.
Dal volume: Gianrenzo P. Clivio, Trenin, dësmore e buate, poesiòte piemontèise pr’ij cit, Torino, Centro Studi Piemontesi-Ca dë Studi Piemontèis, 2001.
ATTILIO SPALDO (1914-1997)
Sèira turinèisa
Sèira grisa d’invern che tut a nija
drinta la nebia: a marcia a testa bassa
bin pòca gent e a va coma sburdìa
ant l’ombra còtia che d’antorn la fassa.
Son euj ëd luv, che silensios a sghija,
le lus d’un àuto, e a smijo a na ramassa
ij branch d’un erbo, ant ël pugn sèch, ’d na strija.
Sul cheur as pòsa coma un vel ëd giassa.
Ma da quàich part, chissà da ’ndova, a ven,
bin conossù, un profum pròpe nostran,
dësvié n’onda d’arcòrd e d’alegrìa.
Scòla, teatro, primi amor: seren
e bej j’ero coj di già tant lontan:
profum dle “brusatà”, che ’d poesìa!
TAVO BURAT (1932-2009)
Piemontèis che mi son
Dabon mi i l’hai nen d’àutre soste
da fòra dal mond ëd mia lenga.
‘L piemontèis a l’é mè pais.
Mi i l’hai gnente d’àutr da difende
mach ës lagh ëd laità bujenta
coma na colobia sarvaja
che d’andrin e fòra am nuriss.
‘L piemontèis a l’é mè pais.
Gnun d’àutri drapò d’andeje dapress
che coste paròle ‘d rista tròp dura
bagnà tëssùa con la mia saliva
e che a quata a j’euj mè còrp patanù.
‘L piemontèis a l’é mè pais.
Tuta la resta a l’é mach d’anviron.
Piemontese ch’io sono. Certo non ho altro rifugio / fuori dal mondo della mia lingua. / Il piemontese è il mio paese. / non ho altro da difendere / soltanto questo lago di siero bollente / come una selvaggia mistura per animali / che dentro e fuori mi nutre. // Nessun altra bandiera da seguire / che queste parole di canapa troppo rigida / inumidita tessuta con la mia slaiva / e che agli occhi cela il mio corpo nudo. / Il piemontese è il mio paese. / Tutto il resto è soltanto dintorni.
Dal volume: Tavo Burat, Poesìe, introduzione di Sergio M. Gilardino, Torino, Centro Studi Piemontesi-Ca dë Studi Piemontèis, 2008.
CARLO REGIS (1929-2017)
Ciò frust
Son butàme a tnì da cont
ij ciò frust
risurènt ò lustr
stòrt ò drit
sensa testa
con la ponta manòcia
ò la gamba da cesa
con lë snoj dobià.
Al moment bon
ij long son tròp curt
ij curt son tròp longh
ij cit son tròp gròss
ij gròss bajo ’nt ël ghèrb,
e còs a-i resta
al prim crèp ëd martél
pèrda la testa.
………………
Lo seu,
sèrvo manch a fé feu
ant ël potagé
ò ’l verdaram për le vis;
ma mi
– tornidor ëd lun-e –
i n’heu tanti.
CAMILLO BRERO
La nòstra bela lenga piemontèisa
Quand che ij fieuj e j’anvod
parleran pi la nòstra bela lenga piemonteìsa
‘dcò le muraje a ‘rfaceran “Vergògna”
ai savant e ai potent ch’a l’han baratala
– la nòstra bela langa piemontèisa –
con tranta ‘dné e ‘1 giov dla lenga dj’àutri.
Quand che i fieuj e j’anvod parleran pi
la nòstra bela lenga piemontèísa
– e noi e ij Grand saroma arson lontan
d’una vos dròla ‘d na cossiensa veja
ij dàir, le pere, ij ròch la parleran
la nòstra bela lenga piemontèisa,
j’eve dij nòstri fium la canteran
la nòstra bela lenga píemontèisa,
la lòsna e ‘1 tron a la diran sle nìvole
la nòstra bela lenga piemontèísa,
ël vent la crijerà tra la tempesta
la nòstra bela lenga piemontèisa,
la lun-a ëd neuit la confidrà a le faje
le nòstra bela lenga piemontèisa,
ëd di a risplenderà ant la lus dël sol
la nòstra bela lenga piemontèísa.
La nòstra bela lenga píemontèsa
tradìa e dismentià,
la nòstra bela lenga piemontèisa.
Oh, mia bela lega piemontèisa
che ant ël mè sangh it vive!
GIOVANNI TESIO
Sonèt LXXVII
Poesìa a viv – inùtil – da sola
e a sta daspërchila, gnun-e pietà,
s’a basta subiela e chila, paròla,
sla canta e a t’ëncanta com na mistà.
L’é pa la rason ch’a peussa ferila
përchè ‘n gir arson-a sensa dì gnente.
Essend n’armonìa ‘ntoca sentila
s’a l’é ‘n tël silensi ch’as fassa sente.
A-i é pa ‘d motiv ‘d romp-la ‘n quat tòch
come s’angigno ij cacàm pì fabiòch
che peuj a la fin combin-o bin pòch.
La cita lession ch’i peussa mai fé
a l’é un-a sola: ‘d lassesse ‘ndé
për fé mës-cëtta dël cheur e dël pré.
La poesia vive – inutile – da sola/ e sta da sola, nessuna pietà,/ se basta fischiettarla e lei, parola,/ se la canta e ti incanta come un’immagine.// La ragione non può ferirla/ perché lei intorno risuona senza dire niente./ Essendo un’armonia bisogna sentirla/ se è nel silenzio che si faccia sentire.// Non ci sono motivi si romperla in quattro pezzi/ come s’ingegnano di fare i sapienti più sciocchi/ che poi alla fine combinano ben poco.// La piccola lezione che possa fai fare/ è una sola: di lasciarsi andare/ per rimescolare il cuore e il ventriglio.
Dal volume : Giovanni Tesio, Stantesèt sonèt, prefazione di Lorenzo Mondo, Torino, Centro Studi Piemontesi-Ca dë Studi Piemontèis. 2015.
REMIGIO BERTOLINO
Ënvern
Ënvern,
temp da armita.
Pèi ̉d n’ancioa
im no stògn
ënt la cusin-a.
La truta dla lun-a
a mòrda la riso dël frà…
Peu,
rissorà ënt ij lënseu,
i scot
ij giari ch’i balo sle slure,
patate ch’i ròlo
ën fada a l’eternità.
BARBAFIORE [Domenico Boetti]
Vita
Le lacrime ëndrugio la tèra
ij soris torno a fela fiorì
Il mio epitaffio
Passava da sì…
L’amor
L’amor o l’é
un virus
se o riva al cheur
soma panà
Arcancel
Ël cel fa
la roa
Longaaa…
Un apostolo dopo la risurrezione di Cristo
J’heu sempe dilo
che Chel-lì
o j’ava na marcia ën pì
Solitudine
I son fame un fax….
SERGIO NOTARIO [Giari Tre Nos]
Un gognin e na Comëtta
[…]
Ma jer matin,
guardand ant ël giornal,
am s’é slargasse ’l cheur
a l’improvis!
Bele là, an cole tère
andoa ij masnà
a conòsso mach la gramissia,
i l’hai vist na maravija,
coma na mascarìa ’d na faja
che ’l cheur t’arpata.
Arlongh la stra batùa,
antërmes ai soldà
a ai chèr armà,
un gognin
con un gramissel ëd fil
ch’a corìa, pa sbaruà,
ant ël cel bleu
a sonavo baudëtta
ël giàun limon e ’l ross feu
dla soa bela Comëtta.
GIUSEPPE GORIA
Ël temp e le còse
Ël temp drinta le còse ampërzonà
at vàita sot la mascra dël present,
prisma ch’a brila al top e a l’é lusent
ëd ciàir ch’a l’é dl’antan ch’as é giassà.
Quars e cristaj ’d milanta e pì color
o giajolà com ij milèis ëd di,
ij raj a fan dongion strenzend sesì
n’àmen che se dolor ’t sas pa o folor.
’Nt la sfera dël mascon, mistà ch’a reva,
col temp passà, sla broa dël creus dl’abim
’s ëspòrz com un relit ch sl’onda ’s leva
e da l’argorgh dël temp marì ch’a ’rbeuj
’t eufr un nen-temp, un déjà-vu, un maisin
ëd lòn ch’a l’é stàit jer, ma a viv ancheuj.
scarica i testi del Centro Studi Piemontesi
per la Giornata Mondiale della Poesia
21 marzo 2017
